Αλκοόλ και εφηβεία
Η κατανάλωση αλκοόλ από εφήβους αποτελεί ένα συχνό και ανησυχητικό χαρακτηριστικό γνώρισμα των σύγχρονων κοινωνιών παγκοσμίως. Σε αυτή την εργασία γίνεται μία προσπάθεια καταγραφής του συγκεκριμένου προβλήματος, με αναφορά στην επιδημιολογία, τους παράγοντες κινδύνου, τις συνέπειες καθώς επίσης σε τρόπους διαχείρισής του.
Επιδημιολογικά δεδομένα:
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η περιοχή στον κόσμο με την υψηλότερη κατανάλωση αλκοόλ, όπου το 1/5 του πληθυσμού άνω των 14 ετών αναφέρει ένα επεισόδιο υψηλής κατανάλωσης αλκοόλ. Στη Ρωσία, το αλκοόλ αποτελεί αιτία για περισσότερους από τους μισούς θανάτους σε ηλικίες 15-54. Η Γαλλία είχε τα υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ ανά κράτος παγκοσμίως τον 20ο αιώνα, κάτι το οποίο αποδίδεται στο πολύ χαμηλό κόστος αγοράς αλκοολούχων ποτών και την κυριαρχία παραγωγής κρασιού, έχοντας τα υψηλότερα ποσοστά σχετιζόμενων με το αλκοόλ συνεπειών όπως η κίρρωση στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με επιδημιολογικά δεδομένα από την έκθεση του ESPAD το 2011 που αφορούν τη χώρα μας, η κατανάλωση αλκοόλ από εφήβους αποτελεί ένα ανησυχητικό φαινόμενο. Περίπου τα ¾ (72%) των Ελλήνων μαθητών αναφέρουν κατανάλωση αλκοόλ τις τελευταίες 30 ημέρες, ποσοστό κατά πολύ υψηλότερο από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο (57%). Ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό επίσης αναφέρει βαριά κατανάλωση την ίδια χρονική περίοδο. Ωστόσο, η ποσότητα που καταναλώθηκε κατά την τελευταία περίοδο ήταν χαμηλότερη από την αντίστοιχη μέση Ευρωπαϊκή (4.2 έναντι 5.1 cl καθαρού οινοπνεύματος). Πιο συγκεκριμένα, έξι στους 10 (61%) ήπιαν μέσα στον τελευταίο μήνα , ενώ ένας στους 10 (11%) ήπιε με συχνότητα πάνω από 2 φορές την εβδομάδα. Περίπου οι μισοί μαθητές ηλικίας 15-19 ετών (45.1%) κατανάλωσαν υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ τουλάχιστον μια φορά μέσα στον τελευταίο μήνα, ενώ το ίδιο συνέβη για 3 ή περισσότερες φορές σε ποσοστό 15.8% των μαθητών. Το 34%, δηλαδή περίπου 1 στους 3 μαθητές μέθυσε τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του, ενώ 1 στους 10 μέθυσε πάνω από 2 φορές.
Πρέπει να σημειωθεί πως οι Έλληνες μαθητές προτιμούν για κατανάλωση κυρίως το κρασί, τη μπύρα, τα ισχυρά ποτά, και τα αλκοολούχα αναψυκτικά. Τα αγόρια προτιμούν ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ συγκριτικά με τα κορίτσια ενώ οι διαφορές γίνονται μεγαλύτερες όσο αυξάνεται η συχνότητα και η βαρύτητα κατανάλωσης. Δημογραφικά στη χώρα μας, πίνουν περισσότερο οι έφηβοι σε Θεσσαλονίκη και άλλα αστικά και ημιαστικά κέντρα συγκριτικά με την Αθήνα.
Η κατανάλωση αλκοόλ και η μέθη αυξάνονται πολύ με την ηλικία: πάνω από δυο φορές την εβδομάδα πίνει σχεδόν ένας στους 5 εφήβους 17-18 ετών (18%), ένας στους 4 ηλικίας 19 ετών (26,8%) ενώ έχει μεθύσει πάνω από δύο φορές ένας στους 4 μαθητές 17-18 ετών (22,7%) και ένας στους 3 μαθητές 19 ετών (32,8%). Παρατηρείται τάση μείωσης της ευκαιριακής κατανάλωσης αλκοόλ, εντονότερη στην Αθήνα. Διαφαίνεται αύξηση κατανάλωσης στα κορίτσια σε σύγκριση με τα αγόρια τα τελευταία χρόνια καθώς και αυξητική τάση στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Στην τελευταία έκθεση του ESPAD το 2015, η Ελλάδα σημείωσε τα υψηλότερα ποσοστά σε χρήση αλκοόλ σε όλη διάρκεια ζωής, μαζί με Τσεχία και Ουγγαρία, με τα 2/3 (66%) των μαθητών να έχουν καταναλώσει αλκοόλ κατά τις τελευταίες 30 ημέρες, δηλαδή υπάρχει μία μικρή αύξηση σε σχέση με προηγούμενα δεδομένα και ποσοστό μικρότερο του 10% να έχει μεθύσει (από τα υψηλότερα στην Ευρώπη με τη Δανία να κατέχει την πρωτιά με 31%), δηλαδή υπάρχει πτώση του ποσοστού σε σχέση με την προηγούμενη έκθεση. Πλέον δεν παρατηρούνται διαφορές σε σχέση με το φύλο όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλ.
Λόγοι κατανάλωσης αλκοόλ από εφήβους:
Οι λόγοι που οδηγούν τους εφήβους στην κατανάλωση αλκοόλ είναι πολλαπλοί. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η προσπάθεια ένταξης στην κοινωνία των ενηλίκων, η κοινωνική αποδοχή από συνομηλίκους που ενδεχομένως έχουν προβεί πρωτύτερα σε κατανάλωση αλκοόλ, οι κοινωνικές επιρροές από συνομηλίκους ή γενικότερα από τον περίγυρό του καθώς επίσης και η ανάγκη ή επιθυμία του εφήβου να ξεχωρίσει ή να επαναστατήσει. Μάλιστα οι έφηβοι είναι επιρρεπείς στο να προβούν σε μία πληθώρα ριψοκίνδυνων ή αποκλίνουσων συμπεριφορών που σχετίζονται με την επανάστασή τους όπως κάπνισμα, ριψοκίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά και πειραματισμός με παράνομες ουσίες.
Δε θα προβούν όμως όλοι οι έφηβοι σε κατανάλωση αλκοόλ. Υπάρχει μία τεράστια ποικιλομορφία στη συμπεριφορά των νέων ατόμων απέναντι στο αλκοόλ που επηρεάζεται από την οικογένεια, τους συνομηλίκους, εθνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, τα ΜΜΕ, τη διαφήμιση. Οι επιρροές που δέχονται οι έφηβοι ως παιδιά διαδραματίζουν ένα τεράστιο ρόλο στη μελλοντική τους συμπεριφορά απέναντι στο αλκοόλ. Στην Ευρώπη, η μέση ηλικία έναρξης κατανάλωσης αλκοόλ είναι τα 13 έτη και 1 στους 10 Ευρωπαίους εφήβους πίνουν εβδομαδιαίως στην ηλικία των 13.
Η έννοια του early onset drinking: Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για την κατανάλωση αλκοόλ που ξεκινά πριν από την ηλικία των 14 ετών. Αποτελεί δείκτη για μελλοντική κατάχρηση και εξάρτηση από το αλκοόλ και σχετίζεται με πολλά προβλήματα που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας όπως ΔΕΠΥ. Το άγχος, η δυσθυμία, οι διαταραχές στον ύπνο και η κοινωνική απόσυρση μπορεί να αποτελούν εκλυτικούς παράγοντες για EOD. Οι παράγοντες κινδύνου για πρόωρη έναρξη κατανάλωσης αλκοόλ κατατάσσονται σε 3 κατηγορίες: τις ατομικές διαφορές στην ιδιοσυγκρασία και τη συμπεριφορά, τις επιρροές του περιβάλλοντος και τις γενετικές επιδράσεις. Πέρα όμως από τους παράγοντες κινδύνου, υπάρχουν και παράγοντες που δρουν προστατευτικά με κυρίαρχο το ρόλο της οικογένειας.
Συνέπειες κατανάλωσης αλκοόλ από εφήβους:
Όσον αφορά τις συνέπειες της κατανάλωσης αλκοόλ από εφήβους, διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται ο αυξημένος κίνδυνος για εμπλοκή σε αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, η επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά (χωρίς προστασία, πολλαπλοί σεξουαλικοί σύντροφοι, κίνδυνος εγκυμοσύνης και έκτρωσης, ΣΜΝ, η σεξουαλική κακοποίηση) και η βία, η παχυσαρκία και η επιρρέπεια σε άλλες ουσίες (gateway substance).
Υπάρχει δοσοεξαρτώμενη σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση αλκοόλ και τα αποτελέσματα καθώς υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ σχετίζονται με περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες και η πρόωρη έναρξη κατανάλωσης αλκοόλ σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για παρενέργειες, τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες.
Επίδραση αλκοόλ στον εγκέφαλο του εφήβου:
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επίδραση του αλκοόλ στον εγκέφαλο των εφήβων. Υπάρχουν δύο φορές κατά τη διάρκεια της οντογένιας που ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος ενδέχεται να εκτεθεί σε αλκοόλ- μέσω της μητρικής έκθεσης κατά την εμβρυική περίοδο και μέσω της χρήσης αλκοόλ κατά τη διάρκεια των γρήγορων μεταβολών του εγκεφάλου στην εφηβεία. Η έκθεση σε αλκοόλ κατά τη διάρκεια της εμβρυικής περιόδου είναι ξεκάθαρα τερατογόνος, δηλαδή ικανή να διαταράξει την ανάπτυξη, ενώ υπάρχουν λιγότερα γνωστά στοιχεία για τις ενδεχόμενες συνέπειες της έκθεσης σε αλκοόλ κατά τη διάρκεια των γρήγορων αλλαγών του εγκεφάλου που χαρακτηρίζουν την περίοδο της εφηβείας. Υπάρχουν ενδείξεις πως οι έφηβοι διαφέρουν από τους ενηλίκους ως προς την ευαισθησία σε πολλές από τις οξείες συνέπειες του αλκοόλ, καθώς είναι αξιοσημείωτα ανθεκτικοί σε πολλές από τις δηλητηριώδεις και αποτρεπτικές συνέπειες του αλκοόλ που κανονικά λειτουργούν ως ενδείξεις για να σταματήσει η πρόσληψη, αλλά πιο ευαίσθητοι στην κοινωνική διευκόλυνση και ίσως στις συνέπειες επιβράβευσης του αλκοόλ. Αυτές οι ευαισθησίες στην αιθανόλη που είναι τυπικές των εφήβων μπορεί να επιτρέπουν σχετικά υψηλή πρόσληψη κατά τη διάρκεια της εφηβείας που μπορεί να οξύνεται περαιτέρω μέσω γενετικών ή περιβαλλοντικών παραγόντων, που ίσως οδηγούν σε μακροχρόνιες συνέπειες.
Αντίθετα με τον πολλαπλασιασμό των νευρώνων και των συνάψεων που χαρακτηρίζουν τον σχηματισμό του εγκεφάλου κατά την εμβρυική περίοδο, οι όψιμες φάσεις της νευρικής ανάπτυξης εστιάζουν σε μια βελτίωση αυτής της συνδεσιμότητας, κάτι το οποίο παρατηρείται κατά τη διάρκεια της εφηβείας και περιλαμβάνει προσαρμογές στην έκφραση των γονιδίων και στη μοριακή, κυτταρική και λειτουργική δραστηριότητα για την ωρίμανση του εγκεφάλου. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, πραγματοποιείται “κλάδεμα” των συναπτικών συνδέσεων, με σχεδόν μισές από τις συνάψεις να καταστρέφονται σε κάποιες περιοχές του φλοιού αυτή την που πιθανόν συνεισφέρει στον καλό συντονισμό της συνδεσιμότητας που χρειάζεται για τη δημιουργία δικτύων περιοχών του εγκεφάλου που είναι λειτουργικά διασυνδεδεμένες, χαρακτηριστικές στους ενηλίκους. Η δημιουργία δικτύων που συνδέουν απομακρυσμένες περιοχές του εγκεφάλου φαίνεται να υποβοηθείται με την επιτάχυνση της ροής των πληροφοριών σε αυτές τις μακρινές περιοχές μέσω της μυελίνωσης των νευρωνικών διεργασιών (αξόνων) που συνδέουν αυτές τις περιοχές.
Οι έφηβοι παρουσιάζουν αυξημένη ευαισθησία στην επίδραση του αλκοόλ. Το αλκοόλ επηρεάζει πολλαπλές περιοχές του αναπτυσσόμενου εγκέφαλου των εφήβων. Σε αυτές περιλαμβάνονται ο μετωπιαίος λοβός (λόγος ,συναισθήματα, αιτιολόγηση), ο προμετωπιαίος λοβός (λογική σκέψη, μνήμη, προσωπικότητα, συμπεριφορά), ο βρεγματικός λοβός (αισθήσεις πχ αφή, πόνος), ο κροταφικός λοβός (ερμηνεία ήχων και γλώσσας), η παρεγκεφαλίδα (κίνηση, ισορροπία), το εγκεφαλικό στέλεχος (φυσική ανάπτυξη, κίνηση, επικοινωνία σώματος) και ο ιππόκαμπος (μνήμη, μάθηση).
Οι περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζονται έντονα από το αλκοόλ είναι το μεσολόβιο, ο ιππόκαμπος και ο προμετωπιαίος λοβός.
Το μεσολόβιο είναι δέσμες νευρικών ινών που συνδέουν τα εγκεφαλικά ημισφαίρια. Σχετίζεται με επίλυση προβλημάτων και δημιουργικότητα και υφίσταται έντονες αλλαγές κατά την εφηβεία (πάχυνση νευρικών ινών για πιο αποτελεσματική μετάδοση πληροφορίας). Έφηβοι με κατάχρηση αλκοόλ έχουν ελλειμματική ανάπτυξη του μεσολοβίου.
Ο ιππόκαμπος είναι υπεύθυνος για τη μνήμη και τη μάθηση και είναι πιο ευαίσθητος κατά την περίοδο της εφηβείας. Αποτελέσματα μελετών δείχνουν ότι είναι μικρότερος σε μέγεθος σε εφήβους που πίνουν (περίπου 10%) , ενώ η απενεργοποίησή του οδηγεί σε blackouts.
Ο προμετωπιαίος λοβός αποτελεί την τελευταία περιοχή του εγκεφάλου που αναπτύσσεται στην εφηβεία, αναπτυσσόμενος έως τα 21 έτη. Διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στη λήψη απόφασης (CEO of the brain) ενώ παράλληλα είναι σημαντικός στο σχεδιασμό, την προσοχή, τη στοχοκατευθυνόμενη συμπεριφορά, τη μνήμη εργασίας και την επίλυση προβλημάτων. Εμφανίζει υπολειμματική ανάπτυξη σε εφήβους με προβλήματα με το αλκοόλ.
Επίδραση αλκοόλ στις γνωστικές λειτουργίες:
Το αλκοόλ επιδρά στις γνωστικές λειτουργίες των εφήβων (μνήμη, μάθηση). Μάλιστα σε ένα τεστ μνήμης που πραγματοποιήθηκε μεταξύ εφήβων που πίνουν και εφήβων που δεν πίνουν, φάνηκε πως οι έφηβοι που πίνουν παρουσίαζαν έντονο πρόβλημα στο να ανακαλέσουν λέξεις όπως μήλο και ποδόσφαιρο που είχαν μάθει 20 λεπτά νωρίτερα, ενώ η απεικόνιση με λειτουργική μαγνητική τομογραφία ανέδειξε μειωμένη ενεργοποίηση των περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανάκληση της πληροφορίας κατά τη διάρκεια του τεστ στους εφήβους με προβλήματα με το αλκοόλ.
Μακροχρόνιες συνέπειες:
Σε αυτές περιλαμβάνονται ο ενήλικος αλκοολισμός, διαταραχές της διάθεσης όπως κατάθλιψη και απόγνωση, προβλήματα συμπεριφοράς, ακαδημαϊκά και εργασιακά προβλήματα, χρήση ουσιών, εγκληματική συμπεριφορά και βλάβη σε όργανα στόχους του αλκοόλ (καρδιά, ήπαρ, πάγκρεας κ.ά.)
Πρόληψη και πρόωρη παρέμβαση:
Η ποσότητα των συνεπειών του αλκοόλ σε μία κοινωνία και της αναλογίας των ατόμων που πίνουν επικίνδυνα σχετίζονται άμεσα με τη συνολική κατανάλωση αλκοόλ ανά χώρα. Το αν είναι προτιμότερο να επικεντρωθούμε σε παγκόσμιες παρεμβάσεις προκειμένου να μειώσουμε τις ζημιές που σχετίζονται με το αλκοόλ ή σε υποομάδες στόχους του πληθυσμού που βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο παραμένει ένα ζήτημα υπό συζήτηση. Οι δύο αυτές προσεγγίσεις μπορούν ωστόσο να συνδυαστούν. Ακόμη υπάρχουν και στοχευμένες παρεμβάσεις σε άτομα που έχουν ανιχνευτεί με σημεία και συμπτώματα (πχ βρέθηκαν τοξικωμένοι) αλλά που δεν πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για την κατάσταση. Πρέπει να σημειωθεί πως η μεγαλύτερη ζημιά από αλκοόλ σε μία κοινότητα συμβαίνει όχι στους βαρείς πότες αλλά σε αυτούς που η κατανάλωση αλκοόλ κυμαίνεται σε μικρότερα επίπεδα (Preventive paradox, όρος που εισήχθη από τον Kreitman) καθώς αριθμητικά υπάρχουν πολύ περισσότεροι άνθρωποι με χαμηλότερη κατανάλωση αλκοόλ.
Παγκόσμιες παρεμβάσεις:
Όσον αφορά στα παγκόσμια μέτρα, περιλαμβάνονται η αύξηση της τιμής του αλκοόλ μέσω φορολογίας, η οποία θα αφορά κυρίως τα πιο φθηνά ποτά φαίνεται να είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο για τη μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ και των συνεπειών της στους εφήβους. Η αύξηση της τιμής του αλκοόλ καθυστερεί την ηλικία έναρξης κατανάλωσης αλκοόλ, μειώνει τις φορές κατανάλωσης αλκοόλ και του binge drinking, μειώνει την ποσότητα αλκοόλ που καταναλώνεται σε κάθε περίσταση και περιορίζει την τάση για κατανάλωση σταδιακά αυξανόμενων ποσοτήτων αλκοόλ. Οι περισσότερες χώρες έχουν θεσπίσει νόμους που ρυθμίζουν την ελάχιστη ηλικία στην οποία επιτρέπεται η κατανάλωση αλκοόλ, με κοινότερη τα 18 έτη (21 στις ΗΠΑ). Η εφαρμογή τέτοιων νόμων οδηγεί σε καθαρή μείωση των ατυχημάτων και άλλων συνεπειών που σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλ. Ωστόσο, το ολικό όφελος αυτού του μέτρου διαφαίνεται όταν ο νόμος εφαρμόζεται και δεν παρακάμπτεται για λόγους οικονομικών συμφερόντων. Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός των διεξόδων για αγορά αλκοόλ και ευρύτερα ωράρια λειτουργίας καταστημάτων που πουλάνε αλκοόλ, τόσο μεγαλύτερη η κατανάλωση αλκοόλ με τις συνέπειες που έχουν αναφερθεί. Ένα άλλο μέσο για μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ από τους εφήβους θα ήταν να μπουν πρόστιμα σε διαφημίσεις για το αλκοόλ καθώς με έρευνες έχει αποδειχτεί πως οι νέοι επηρεάζονται, κάτι το οποίο επί χρόνια αποτελεί θέμα δημόσιου και πολιτικού debate.
Στοχοκατευθυνόμενες παρεμβάσεις:
Σχετικά με τις στοχοκατευθυνόμενες δράσεις, ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της χρήσης αλκοόλ από εφήβους είναι οι σύντομες παρεμβάσεις. Πρόκειται για δομημένη συμβουλή σύντομης διάρκειας με στόχο τη μείωση κατανάλωσης ή του αριθμού/σοβαρότητας προβλημάτων σχετιζόμενων με αλκοόλ. Συγκεκριμένα, πραγματοποιούνται σε άτομα που πίνουν συστηματικά ή με τρόπο που πιθανά βλάπτει υγεία τους και κυρίως σε ύστερη εφηβεία σε χώρο σχολείου. Γίνεται συνέντευξη με σκοπό την χορήγηση κινήτρων για προαγωγή θετικών αλλαγών Στηρίζεται στα μοντέλα FRAMES και FLAGS και θεωρείται πολύ αποτελεσματικό. Σε αυτό το πλαίσιο, πολύ χρήσιμη μπορεί να είναι η χρήση του διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας, που οι έφηβοι κατέχουν και έχουν πρόσβαση καθημερινά.
Ρόλος του σχολείου:
Όσον αφορά το σχολείο, πρόκειται για ιδανικό μέρος για μετάδοση ιδεών για αποφυγή αλκοόλ, διότι τα περισσότερα άτομα ξεκινούν κατανάλωση αλκοόλ στην εφηβεία, είναι σε θέση να παρέχει ένα αποτελεσματικό τρόπο προσέγγισης στην πλειοψηφία μαθητών και μπορεί να εφαρμόσει μία πληθώρα εκπαιδευτικών και πειθαρχικών πολιτικών . Παραδείγματα παρεμβάσεων στο χώρο του σχολείου αποτελούν το SHAHRP (School and Alcohol Harm Reduction Project), το LST (Life Skills Training Program) και το SFP (Strengthening Families Program). Το SHAHRP είναι μαθήματα που αποτελούνται από τρεις φάσεις με 8 μαθήματα το πρώτο έτος, 5 μαθήματα ενισχυτικά (booster) το επόμενο έτος και 4 μαθήματα δύο έτη αργότερα. Η πρώτη φάση στοχεύει μαθητές που βρίσκονται κοντά στη συνήθη ηλικία έναρξης κατανάλωσης αλκοόλ (12-13 ετών), η δεύτερη φάση ενισχύει τις γνώσεις και τις δεξιότητες κατά τη διάρκεια μίας περιόδου όπου οι περισσότεροι έφηβοι έχουν ήδη πειραματιστεί με το αλκοόλ και που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για binge drinking και αδυναμία ελέγχου επιδράσεων του αλκοόλ και η τρίτη φάση πραγματοποιείται μετά από δύο έτη από την έναρξη του προγράμματος, καθώς τότε παρατηρούνται υψηλά ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ από εφήβους. Το LST είναι ένα πρόγραμμα που στοχεύει στην πρόληψη χρήσης αλκοόλ, τσιγάρου και μαριχουάνας. Πραγματοποιείται σε εφήβους και αποτελείται από 30 συνεδρίες κατανεμημένες σε περίοδο τριών ετών με έναρξη τέλος γυμνασίου ή αρχές λυκείου με στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων αποχής από το αλκοόλ, προσωπική αυτοσυγκράτηση και κοινωνικές δεξιότητες. Τέλος το SFP είναι μία παρέμβαση που αφορά οικογένειες υψηλού κινδύνου. Αποτελείται από 14 συνεδρίες με στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής των γονιών όσο και των παιδιών-οικογενειών και χρησιμοποιείται σε παιδιά 3-14 ετών.
Εκτίμηση εφήβου με προβλήματα με το αλκοόλ για δράση:
Ο έφηβος που παρουσιάζει προβλήματα σε σχέση με το αλκοόλ πρέπει να εκτιμάται και να αξιολογείται το κατά πόσο είναι απαραίτητη η άμεση δράση, με βάση το κατά πόσο έχει ένα καλό οικογενειακό περιβάλλον, την εκπαίδευσή του, τον κοινωνικό του περίγυρο, το αν προβαίνει σε χρήση διάφορων ουσιών, τη σεξουαλική του συμπεριφορά και το αν έχει διαταραχές τις διάθεσης με ιδιαίτερη προσοχή στο αν υπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός.
Ρόλος της οικογένειας:
Αναφορικά με την οικογένεια, μπορεί να έχει είτε προστατευτικό ρόλο είτε να αποτελεί παράγοντα κινδύνου. Η προσέγγιση του συνόλου της οικογένειας αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές παρεμβάσεις σε εφήβους με προβλήματα με αλκοόλ. Κατά την προσέγγιση μίας τέτοιας οικογένειας υπάρχει ανάγκη για εντοπισμό συνυπάρχοντων προβλημάτων (να βλέπει όλη την εικόνα). Έρευνες έχουν δείξει πως ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που μπορούν να κάνουν οι γονείς για μείωση κινδύνου κατανάλωσης αλκοόλ είναι να κάθονται συχνά και να δειπνούν με τα παιδιά τους. Οι γονείς πρέπει να προωθούν δραστηριότητες που ενισχύουν την εγρήγορση των παιδιών τους, να βοηθούν τα παιδιά τους με τις προκλήσεις που χρειάζονται προγραμματισμό, να αναζητούν συμβουλές από άλλους ενηλίκους, να ενημερώνονται για τυχόν συνέπειες ρίσκων που παίρνονται από τα παιδιά τους, να μην υποτιμούν τις επιδράσεις του αλκοόλ στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο και να ανέχονται τυχόν «αταξίες» των εφήβων. Υπάρχουν πολλά προγράμματα που στοχεύουν σε παρεμβάσεις σε οικογένειες όπως το SFP, το οποίο αναλύθηκε και παραπάνω, το Multidimensional Family Therapy, που χρησιμοποιείται για εφήβους με προβλήματα καταχρήσεων, πραγματοποιούμενο εβδομαδιαία και περιλαμβάνοντας εφήβους και γονείς μαζί ή χωριστά, το STARS (Start Taking Alcohol Risk Seriously program) και πολλά άλλα προγράμματα.
Ψυχοθεραπεία:
Η ψυχοθεραπεία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια επίλυσης προβλημάτων με το αλκοόλ σε εφήβους. Σε αυτή περιλαμβάνονται οικογενειακές και πολυσυστηματικές παρεμβάσεις, συμπεριφορική θεραπεία, γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, βραχείες παρεμβάσεις και η διαχείριση έκτακτων περιστατικών.
Ανώνυμοι Αλκοολικοί:
Τέλος, οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί (ΑΑ) είναι μία δωρεάν και ευρέως διαθέσιμη κοινότητα που φαίνεται να είναι ιδιαίτερα βοηθητική σε άτομα με προβλήματα σχετιζόμενα με το αλκοόλ. Αποτελούνται κυρίως από ενηλίκους, κάτι το οποίο ίσως σταθεί εμπόδιο στην κινητοποίηση των εφήβων για ένταξη σε αυτά, κάνοντας έτσι μικρό το ποσοστό των εφήβων που συμμετέχουν. Ωστόσο υπάρχουν συναντήσεις που έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά για νέους, όπου έφηβοι και νέοι ενήλικες μπορούν να αλληλοβοηθηθούν. Οι έφηβοι με προβλήματα με το αλκοόλ και άλλες ουσίες φαίνεται να βοηθούνται από συμμετοχή σε γκρουπ 12 βημάτων, ενώ έφηβοι με σοβαρή εξάρτηση βοηθούνται από συχνή συμμετοχή στους ΑΑ.
Επίλογος:
Συμπερασματικά, η χρήση αλκοόλ από εφήβους αποτελεί ένα συχνό αλλά πολύ σοβαρό πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών που εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου, και που έχει πολλαπλές, σοβαρές και πολυσυστηματικές συνέπειες για όλη την πορεία της ζωής των εφήβων. Επομένως απαιτείται ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση όλων των αρμόδιων φορέων και βέβαια και των ίδιων των εφήβων για την ορθότερη προσέγγιση του προβλήματος.
Βιβλιογραφία:
- ESPAD (The European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs).
- Saunders JB, Rey JM. Young people and alcohol (Impact, policy, prevention, treatment). (2011) Wiley-Blackwell
- Bava S, Tapert SF. Adolescent brain development and the risk for alcohol and other drug problems. (2010) Neuropsychol Rev 20:398-413.
- Wuethrich B. Getting stupid (2001) Discover magazine
- Clark DB, Thatcher DL, Tapert SF. Alcohol, psychological dysregulation, and adolescent brain development. (2008) Alcohol Clin Exp Res; 32(3):375-85.
- Ewing SWF, Sakhardande A et al. The effect of alcohol consumption on the adolescent brain: a systemic review of MRI and fMRI studies of alcohol-using youth.(2014) Neurolmage;5:420-37.
- Jacobus J, Tapert SF. Neurotoxic effects of alcohol in adolescence. (2013) Annu Rev Clin Psychol; 9.