ΙΦΝΕ

Η ελκώδης κολίτιδα (ΕΚ) και η νόσος του Crohn (ΝC), είναι αυτοάνοσα νοσήματα που προκαλούν χρόνια (δια βίου) φλεγμονή του πεπτικού σωλήνα με κλινική πορεία που χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και περιόδους ύφεσης άλλοτε άλλης διάρκειας. Οι κλινικές εκδηλώσεις των δύο νοσημάτων είναι παρόμοιες, αν και ο περιορισμός της ΕΚ μόνο στο παχύ έντερο αποτελεί χαρακτηριστικό ειδοποιό στοιχείο, ενώ η ΝC μπορεί να προσβάλλει όλον τον πεπτικό σωλήνα από το στόμα μέχρι και τον πρωκτό. Η σοβαρότητα και η εξέλιξή τους διαφέρουν σημαντικά από ασθενή σε ασθενή, με την πλειοψηφία να έχει νόσο μέτριας βαρύτητας. Παράλληλα, 4 στους 10 ασθενείς αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στις κοινωνικές και επαγγελματικές υποχρεώσεις, ενώ η χρόνια φύση της νόσου μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές και σε ανάγκη χειρουργικών επεμβάσεων.
Συχνότερα προσβάλλονται άτομα 2ης – 4ης δεκαετίας, όμως η νόσος δεν φείδεται οποιασδήποτε ηλικίας, ενώ δεν υπάρχει ουσιώδης διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών. Στα παιδιά, η συχνότητα της νόσου αυξάνει στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες, ιδιαίτερα όσον αφορά την ΝC. Περίπου 5 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζουν με ΙΦΝΕ.

Η ακριβής αιτιολογία παραμένει άγνωστη. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι παράγοντες του περιβάλλοντος (δίαιτα, κάπνισμα, λοιμώξεις, φάρμακα, θηλασμός, υγεία παιδικής ηλικίας, stress κ.ά) δρώντας σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα, επηρεάζουν τον εντερικό μικροβιακό πληθυσμό και την διαπερατότητα του εντερικού βλεννογόνου προκαλώντας ανοσολογικές διαταραχές με αποτέλεσμα την εκδήλωση της νόσου.
Η διατροφή ενοχοποιείται λόγω άμεσης επαφής με τον πεπτικό σωλήνα, με την “δυτική δίαιτα” (υψηλή σε πρωτεΐνες και λιπαρά αλλά χαμηλή σε φρούτα και λαχανικά) να θεωρείται πιθανή αιτία, αν και τα επιδημιολογικά δεδομένα είναι ετερογενή. Ο ρόλος των ψυχολογικών παραγόντων είναι αμφίβολος αλλά ίσως να συντελούν στην εμφάνιση υποτροπής σε ήδη εγκαταστημένη νόσο. Το κάπνισμα διπλασιάζει τον κίνδυνο για ΝC, ενώ πιθανά προστατεύει από την εμφάνιση ΕΚ, χωρίς όμως να βελτιώνει την φυσική πορεία της νόσου.

Τα ΙΦΝΕ παρουσιάζουν ποικιλία κλινικών εκδηλώσεων, όχι μόνο από το πεπτικό σύστημα αλλά και από άλλα όργανα. Η ένταση των συμπτωμάτων εξαρτάται από την έκταση προσβολής του εντερικού σωλήνα και τον βαθμό ενεργότητας της φλεγμονής, ενώ σε αρκετά περιστατικά υπάρχει ανάγκη νοσηλείας.
Και στα δύο νοσήματα εμφανίζονται γενικά προβλήματα όπως κόπωση, αναιμία, καταβολή, ανορεξία, απώλεια βάρους, πυρετός, ενώ σε νόσο της παιδικής ηλικίας η καθυστέρηση της ανάπτυξης και της έναρξης της ήβης αποτελούν σημαντικά προβλήματα. Τα εντερικά συμπτώματα περιλαμβάνουν κυρίως διαρροϊκές κενώσεις (συχνά βλεννοαιματηρές) που μπορεί να συνοδεύονται από τεινεσμό και κολικοειδή κοιλιακά άλγη. Οι εξωεντερικές εκδηλώσεις είναι πολλαπλές με ποικιλία συμπτωμάτων (αρθρίτιδα, στοματικές άφθες, ιριδοκυκλίτιδα, επισκληρίτις, οζώδες δερματικό ερύθημα, ηπατοπάθεια κα) και συνήθως έπονται της εμφάνισης της εντερικής νόσου, αν και υπάρχουν περιπτώσεις που προηγούνται. Η χρόνια ενεργός φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές όπως: στένωση του εντερικού αυλού, μαζική αιμορραγία, τοξικό μεγάκολο, διάτρηση, συρίγγια και εμφάνιση καρκίνου, ενώ κάποιοι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν παρενέργειες από την φαρμακευτική αγωγή.

Η διάγνωση στηρίζεται στην μεθοδική λήψη του ιστορικού και οριστικοποιείται με την βοήθεια πολλών εξετάσεων που διατίθενται σήμερα. Ο έλεγχος περιλαμβάνει ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις αίματος και μικροβιολογικό έλεγχο κοπράνων, ενώ η κολονοσκόπηση με λήψη βιοψιών, είναι η πλέον σημαντική εξέταση για την αναγνώριση και ταυτοποίηση της εντερικής φλεγμονής. Σε περιπτώσεις υπόνοιας νόσου Crohn, η γαστροσκόπηση και ο πλήρης έλεγχος του λεπτού εντέρου με “ασύρματη κάψουλα” ή “εντερογραφία” (μαγνητική, αξονική ή κλασική εντερογραφία) βοηθούν στην διάγνωση και την ανάδειξη βλαβών σε όλο το μήκος του πεπτικού σωλήνα. Η καλπροτεκτίνη κοπράνων είναι σημαντικός βιοδείκτης που διαχωρίζει το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου από τα ΙΦΝΕ και βοηθά στην εκτίμηση ανταπόκρισης στη θεραπεία και πρόβλεψη πιθανής υποτροπής.

Υπάρχει πληθώρα φαρμακευτικών ουσιών που χρησιμοποιούνται μόνες ή συνδυαστικά στην θεραπεία των ΙΦΝΕ, όπως: αντιφλεγμονώδη (κορτικοστεροειδή, αμινοσαλυκιλικά), ανοσοκατασταλτικά (αζαθειοπρίνη, μεθοτρεξάτη, κυκλοσπορίνη), αντιβιοτικά (μετρονιδαζόλη, σιπροφλοξασίνη) και ανοσοτροποποιητικά (βιολογικοί παράγοντες). Σε αρκετούς ασθενείς υπάρχει ανάγκη διατροφικής υποστήριξης με στοιχειακές και πολυμερικές δίαιτες, ενώ σε κάποιους ασθενείς θα χρειασθεί χειρουργείο (επειγόντως ή εκλεκτικά).
Σήμερα η πρόκληση στη θεραπεία, είναι η μετακίνηση από στρατηγική ανακούφισης των συμπτωμάτων και διατήρησης της ύφεσης, σε επιθετική στρατηγική που να στοχεύει στην πλήρη επούλωση της εντερικής φλεγμονής επιδιώκοντας την αλλαγή της φυσικής πορείας την νόσου. Η προσέγγιση διαφέρει από ασθενή σε ασθενή και εξατομικεύεται βάσει διαφόρων παραγόντων (είδος νοσήματος, ηλικία, έκταση προσβολής του εντέρου, βαρύτητα φλεγμονής, συνοδά νοσήματα, εξωεντερικές εκδηλώσεις, κ.ά.).